Theorie
Een nieuw paradigma in compositie
Er is een belangrijk verschil tussen de Diagonaal Methode en de Regel van Derden (of de Gulden Snede). Bij de Regel van Derden plaatsen mensen bewust allerlei zaken, zoals de horizon, bomen, gebouwen, vogels, tafelranden, e.d. op de lijnen of kruispunten van de Regel van Derden. Ik weet dit omdat mijn cursisten mij dit vertellen. Bovendien kun je het lezen op fotografieforums. Meestal zijn deze zaken niet erg belangrijk, wat betreft de inhoud, het verhaal of de symboliek van de foto; het is vooral een grafische kwestie, de rangschikking van elementen in het kader. Bij de Diagonaal Methode plaatsen kunstenaars en fotografen echter details op Diagonalen die van groot inhoudelijk belang zijn, om psychologische, emotionele of mentale redenen. De keuze hiervoor is absoluut subjectief, het is geheel de (onbewuste) visie, houding, opvatting of ervaring van de maker.
Dit is de minst begrepen kant van de Diagonaal Methode en tegelijkertijd de belangrijkste. Het is, zoals een man uit Vietnam mij mailde: "Een nieuw paradigma in compositie". Je kunt bijvoorbeeld zien in welke zaken een kunstenaar geïnteresseerd is of was, en je kunt in een fractie van een seconde zien wat de belangrijkste delen van een afbeelding zijn. Dit betekent dat de "rangschikking van elementen in een kader" is verbonden met de verhalende of symbolische inhoud ervan. Dit is nieuw. De Regel van Derden en de Gulden Snede zijn theorieën, waarvan de theorie is dat de compositie "beter" wordt als je zaken op de kruispunten of lijnen plaatst.
Maar deze theorieën beweren niet dat deze details qua betekenis of symboliek ook belangrijker worden: alleen de totale compositie wordt "beter". Bovendien vond ik tijdens mijn onderzoek dat de Regel van Derden en de Gulden Snede niet "werken". Dit was het oorspronkelijk uitgangspunt, nl. om er achter te komen waarom deze niet werken. Dat deze niet "werken" betekent ten eerste dat de compositie niet beter wordt, en ten tweede dat het grote risico bestaat dat de compositie zelfs slechter wordt. Het is altijd erg riskant om rationeel in te grijpen in een totale compositie die gevoelsmatig bepaald is.
De Regel van Derden en de Gulden Snede botsen met de belangrijkste regel in de compositie: "De totale gevoelsmatige kadrering gaat boven de (rationele) plaatsing van details". Bij de Diagonaal Methode vinden beide op een gevoelsmatige manier plaats, zodat het evenwicht blijft bestaan en niet verstoord wordt door rationele ingrepen. Er is altijd een combinatie van de linker- en rechter hersenhelft nodig om tot goede composities te komen, oftewel van analyse en ordening aan de ene kant en van synthese, gevoel en Gestalt aan de andere kant.
(De Regel van Derden kan wel gebruikt worden om kleine objecten uit het midden te plaatsen, maar daarna niet persé op de lijnen of kruispunten.)
Levert de Diagonaal Methode een beter compositie op?
Dat hangt af van de definitie van het woord "compositie". In de engere betekenis betekent compositie "de rangschikking van elementen in een kader".
Omdat details bij gebruik van de DM "beter" zijn gerangschikt, nl op een positie die onmiddellijk opvalt, kun je zeggen dat de compositie "beter" wordt. In mijn cursussen en Master Class Compositie hanteer ik een bredere definitie van het woord compositie, nl. "de totale vormgeving van een afbeelding", inclusief de symboliek van lijnen, kleuren, licht en donker, rechts en links, diepte, perspectief e.d. In deze definitie kan de "compositie" een stuk beter worden, omdat bij deze definitie de totale bedoeling en symboliek van de foto (afbeelding, schilderij, etc.) wordt meegenomen, en niet alleen de grafische elementenverdeling. Omdat de details die van cruciaal belang zijn voor het verhaal of inhoud onmiddellijk worden waargenomen door de toeschouwer.
Zoeken naar theorieën versus experimenteel onderzoek
Brian Thomas heeft 98 beroemde schilderijen onderzocht en vond een veelheid aan geometrische vormen, maar hij kwam niet tot een conclusie wat betreft een overheersend gebruik van de één of andere methode of theorie qua compositie. Mijn mening over dit soort onderzoek is dat het onwaarschijnlijk is dat iemand iets zou vinden dat hout snijdt. Als ik geen experimenteel visueel onderzoek had gedaan zou ik niets hebben gevonden. Ik ben niet begonnen met een theorie, maar met visuele experimenten, zonder vooropgesteld doel of idee. Ik ben niet gaan zoeken naar compositietheorieën of -methoden; ik wilde uitsluitend weten waarom de Regel van Derden niet werkt. Toen ik geheel onverwacht de Diagonaal Methode ontdekte, was ik buitengewoon verbaasd; ik had absoluut niet het idee of de wens om een nieuwe compositiemethode te vinden of ontdekken. Mijn verbazing steeg met de dag toen bleek dat dit toch wel eens waar zou kunnen zijn. Wat de doorslag gaf was de nauwkeurigheid van de DM, en het feit dat de DM al eeuwen lang was toegepast in alle kunstvormen, geen enkele vorm of tijdperk uitgezonderd.
Mijn mening over compositie in het algemeen
Na jarenlange studie en onderzoek kwam ik tot de conclusie dat compositie (in de zin van het totale ontwerp en symboliek van een afbeelding), niet willekeurig is en ook niet subjectief is (zoals veel studenten en docenten van beroepsopleidingen fotografie denken), maar "objectief", of eigenlijk: "visueel".
In eerste instantie vond ik dat veel compositieaspecten gebaseerd zijn op Gestaltpsychologische wetten en dat er zoiets bestaat als "visuele grammatica", of beeldtaal. In het onderzoek van V.S. Ramachandran, een Amerikaanse hersenspecialist die proefpersonen heeft onderzocht wat betreft de reactie van de hersenactiviteit tijdens het laten zien van visuele stimuli (contrast versus geen contrast, symboliek versus geen symboliek, symmetrie versus chaos, etc.), bleek dat mensen "automatisch" sterker reageren op bepaalde factoren die te maken hebben met vormgeving, dan andere. Bijvoorbeeld is de hersenactiviteit sterker bij het zien van contrast in een afbeelding dan geen contrast, e.d. Dit betekent dat dit niet subjectief is, maar "objectief"; het is een gegeven, en geen mening. Hij heeft nl. niet de mening gevraagd van de proefpersonen, maar heeft alleen de hersenactiviteit gemeten.
In de cognitieve psychologie bestaan twee soorten waarneming: 1. Nativistic Perception en 2. Directed Perception. Ook wel genoemd resp. "Bottom-Up" en "Top-Down" waarneming. Bij Nativistic Perception (Bottom-Up), gaat het om het herkennen van visuele stimuli, zeg maar oorspronkelijke abstracte vlekken, waar iemand iets in moet herkennen, iets dat herkenbaar is. Dit gebeurt binnen 360 milliseconden, oftewel in 1/3 sec. Binnen 1/3 sec. is er geen tijd om een subjectief oordeel te vormen over een afbeelding. Bij Directed Perception (Top-Down) kunnen mensen door een afbeelding heen kijken (vandaar directed: dirigeren), en vanuit hun visie, ervaringen, psychologische make-up, vooroordelen etc. een mening vormen over een afbeelding. Dit gebeurt dus na de herkenning, die 1/3 sec. duurt. Mijn visie is dat tijdens de herkenning tevens de compositie van een afbeelding wordt waargenomen. Ik heb dit getest door te kijken of het mogelijk is om per seconde drie foto's te selecteren qua compositie. Dit betekent dat je 1/3 sec. hebt per foto, en dit is te kort om een mening te vormen over een afbeelding, wat voor mening dan ook, of dit nu te maken heeft met de inhoud of met de compositie. En dit bleek mogelijk te zijn.
Dit bevestigt het idee dat compositie visueel is, oftewel "objectief", of "automatisch". En niet "rationeel", "subjectief" of "willekeurig".
Robert Solso, hoofd van en professor bij Het Cognitive Laboratory van de Universiteit van Nevada, vindt het zeer merkwaardig dat kunstcritici dit niet weten:
"The shapes, colors, patterns and organization of forms are sensed and processed by your eye and brain in the same way as they are processed by everyone else's. To me, it is somewhere between surprising and ashtonishing that so few art scholars have taken heed of this fundamentally important aspect of seeing."
Over Nativistic Perception zegt Solso: "This first stage of the perception of art is largely independent of conscious control, and we are, in effect, enslaved by photons and physiology."
Bovendien is het publiek in staat om werkelijk goede "kunst" te onderscheiden van "waardeloze" kunst. Daarom worden werken van Rembrandt en Leonardo da Vinci zo gewaardeerd. Dit komt niet omdat kunstcritici hebben gezegd dat dit goede kunst is, maar omdat mensen dit direct zelf kunnen zien.
Als dit niet zo zou zijn, dan waren we allemaal afhankelijke van wat kunstcritici zouden zeggen en zou het ook geen zin hebben om goede composities te maken of om cursussen Compositie te volgen want het publiek zou het toch niet herkennen.
Nieuwe ontdekking in januari 2016
Ik vroeg me af, sinds de ontdekking van de DM, hoe kunstenaars toch in staat zijn om details zo precies op de bissectrices te plaatsen. Ten slotte zijn het kunstenaars, en geen wiskundigen of meetkundigen. Na 10 jaar onderzoek kwam ik plotseling op het idee dat kunstenaars dit helemaal niet doen! Ze plaatsen de details niet op de bissectrice, maar in evenwicht precies tussen de twee lijnen van een hoek van 90 graden. Het resultaat is dat de details op de bissectrice terecht komen. Het is nl. zeer goed mogelijk om onbewust, op het gevoel, de juiste afstand te schatten tot de twee lijnen van het kader. Omdat dit de meest evenwichtige positie is, die het meest opvalt, is het logisch dat dit zo gedaan wordt.
Verandert deze nieuwe ontdekking de theoretische onderbouwing of de praktische consequenties m.b.t. de Diagonaal Methode? Nee, in het geheel niet.
In tegendeel: de toepassing van de DM wordt hiermee volledig begrijpelijk en logisch. Alles valt op zijn plaats. Dit is wat de kunstenaar zou doen: zijn gevoel en intuïtie gebruiken, in plaats van een meetkundige constructie.
In feite was mijn allereerste ontdekking dat punten die ik volledig op het gevoel in een kader had getekend, op even grote afstand van twee kaderlijnen stonden. Indertijd probeerde ik een rationele, meetkundige onderbouwing te zoeken, en ik dacht dat de bissectrice het antwoord was. Niet dus. Dus hiermee is de cirkel rond en zijn we terug bij af: nl. bij gevoelsmatige positionering.
Conclusies
Er is een belangrijk verschil tussen de Diagonaal Methode en de Regel van Derden (of de Gulden Snede). Bij de Regel van Derden plaatsen mensen bewust allerlei zaken, zoals de horizon, bomen, gebouwen, vogels, tafelranden, e.d. op de lijnen of kruispunten van de Regel van Derden. Ik weet dit omdat mijn cursisten mij dit vertellen. Bovendien kun je het lezen op fotografieforums. Meestal zijn deze zaken niet erg belangrijk, wat betreft de inhoud, het verhaal of de symboliek van de foto; het is vooral een grafische kwestie, de rangschikking van elementen in het kader. Bij de Diagonaal Methode plaatsen kunstenaars en fotografen echter details op Diagonalen die van groot inhoudelijk belang zijn, om psychologische, emotionele of mentale redenen. De keuze hiervoor is absoluut subjectief, het is geheel de (onbewuste) visie, houding, opvatting of ervaring van de maker.
Dit is de minst begrepen kant van de Diagonaal Methode en tegelijkertijd de belangrijkste. Het is, zoals een man uit Vietnam mij mailde: "Een nieuw paradigma in compositie". Je kunt bijvoorbeeld zien in welke zaken een kunstenaar geïnteresseerd is of was, en je kunt in een fractie van een seconde zien wat de belangrijkste delen van een afbeelding zijn. Dit betekent dat de "rangschikking van elementen in een kader" is verbonden met de verhalende of symbolische inhoud ervan. Dit is nieuw. De Regel van Derden en de Gulden Snede zijn theorieën, waarvan de theorie is dat de compositie "beter" wordt als je zaken op de kruispunten of lijnen plaatst.
Maar deze theorieën beweren niet dat deze details qua betekenis of symboliek ook belangrijker worden: alleen de totale compositie wordt "beter". Bovendien vond ik tijdens mijn onderzoek dat de Regel van Derden en de Gulden Snede niet "werken". Dit was het oorspronkelijk uitgangspunt, nl. om er achter te komen waarom deze niet werken. Dat deze niet "werken" betekent ten eerste dat de compositie niet beter wordt, en ten tweede dat het grote risico bestaat dat de compositie zelfs slechter wordt. Het is altijd erg riskant om rationeel in te grijpen in een totale compositie die gevoelsmatig bepaald is.
De Regel van Derden en de Gulden Snede botsen met de belangrijkste regel in de compositie: "De totale gevoelsmatige kadrering gaat boven de (rationele) plaatsing van details". Bij de Diagonaal Methode vinden beide op een gevoelsmatige manier plaats, zodat het evenwicht blijft bestaan en niet verstoord wordt door rationele ingrepen. Er is altijd een combinatie van de linker- en rechter hersenhelft nodig om tot goede composities te komen, oftewel van analyse en ordening aan de ene kant en van synthese, gevoel en Gestalt aan de andere kant.
(De Regel van Derden kan wel gebruikt worden om kleine objecten uit het midden te plaatsen, maar daarna niet persé op de lijnen of kruispunten.)
Levert de Diagonaal Methode een beter compositie op?
Dat hangt af van de definitie van het woord "compositie". In de engere betekenis betekent compositie "de rangschikking van elementen in een kader".
Omdat details bij gebruik van de DM "beter" zijn gerangschikt, nl op een positie die onmiddellijk opvalt, kun je zeggen dat de compositie "beter" wordt. In mijn cursussen en Master Class Compositie hanteer ik een bredere definitie van het woord compositie, nl. "de totale vormgeving van een afbeelding", inclusief de symboliek van lijnen, kleuren, licht en donker, rechts en links, diepte, perspectief e.d. In deze definitie kan de "compositie" een stuk beter worden, omdat bij deze definitie de totale bedoeling en symboliek van de foto (afbeelding, schilderij, etc.) wordt meegenomen, en niet alleen de grafische elementenverdeling. Omdat de details die van cruciaal belang zijn voor het verhaal of inhoud onmiddellijk worden waargenomen door de toeschouwer.
Zoeken naar theorieën versus experimenteel onderzoek
Brian Thomas heeft 98 beroemde schilderijen onderzocht en vond een veelheid aan geometrische vormen, maar hij kwam niet tot een conclusie wat betreft een overheersend gebruik van de één of andere methode of theorie qua compositie. Mijn mening over dit soort onderzoek is dat het onwaarschijnlijk is dat iemand iets zou vinden dat hout snijdt. Als ik geen experimenteel visueel onderzoek had gedaan zou ik niets hebben gevonden. Ik ben niet begonnen met een theorie, maar met visuele experimenten, zonder vooropgesteld doel of idee. Ik ben niet gaan zoeken naar compositietheorieën of -methoden; ik wilde uitsluitend weten waarom de Regel van Derden niet werkt. Toen ik geheel onverwacht de Diagonaal Methode ontdekte, was ik buitengewoon verbaasd; ik had absoluut niet het idee of de wens om een nieuwe compositiemethode te vinden of ontdekken. Mijn verbazing steeg met de dag toen bleek dat dit toch wel eens waar zou kunnen zijn. Wat de doorslag gaf was de nauwkeurigheid van de DM, en het feit dat de DM al eeuwen lang was toegepast in alle kunstvormen, geen enkele vorm of tijdperk uitgezonderd.
Mijn mening over compositie in het algemeen
Na jarenlange studie en onderzoek kwam ik tot de conclusie dat compositie (in de zin van het totale ontwerp en symboliek van een afbeelding), niet willekeurig is en ook niet subjectief is (zoals veel studenten en docenten van beroepsopleidingen fotografie denken), maar "objectief", of eigenlijk: "visueel".
In eerste instantie vond ik dat veel compositieaspecten gebaseerd zijn op Gestaltpsychologische wetten en dat er zoiets bestaat als "visuele grammatica", of beeldtaal. In het onderzoek van V.S. Ramachandran, een Amerikaanse hersenspecialist die proefpersonen heeft onderzocht wat betreft de reactie van de hersenactiviteit tijdens het laten zien van visuele stimuli (contrast versus geen contrast, symboliek versus geen symboliek, symmetrie versus chaos, etc.), bleek dat mensen "automatisch" sterker reageren op bepaalde factoren die te maken hebben met vormgeving, dan andere. Bijvoorbeeld is de hersenactiviteit sterker bij het zien van contrast in een afbeelding dan geen contrast, e.d. Dit betekent dat dit niet subjectief is, maar "objectief"; het is een gegeven, en geen mening. Hij heeft nl. niet de mening gevraagd van de proefpersonen, maar heeft alleen de hersenactiviteit gemeten.
In de cognitieve psychologie bestaan twee soorten waarneming: 1. Nativistic Perception en 2. Directed Perception. Ook wel genoemd resp. "Bottom-Up" en "Top-Down" waarneming. Bij Nativistic Perception (Bottom-Up), gaat het om het herkennen van visuele stimuli, zeg maar oorspronkelijke abstracte vlekken, waar iemand iets in moet herkennen, iets dat herkenbaar is. Dit gebeurt binnen 360 milliseconden, oftewel in 1/3 sec. Binnen 1/3 sec. is er geen tijd om een subjectief oordeel te vormen over een afbeelding. Bij Directed Perception (Top-Down) kunnen mensen door een afbeelding heen kijken (vandaar directed: dirigeren), en vanuit hun visie, ervaringen, psychologische make-up, vooroordelen etc. een mening vormen over een afbeelding. Dit gebeurt dus na de herkenning, die 1/3 sec. duurt. Mijn visie is dat tijdens de herkenning tevens de compositie van een afbeelding wordt waargenomen. Ik heb dit getest door te kijken of het mogelijk is om per seconde drie foto's te selecteren qua compositie. Dit betekent dat je 1/3 sec. hebt per foto, en dit is te kort om een mening te vormen over een afbeelding, wat voor mening dan ook, of dit nu te maken heeft met de inhoud of met de compositie. En dit bleek mogelijk te zijn.
Dit bevestigt het idee dat compositie visueel is, oftewel "objectief", of "automatisch". En niet "rationeel", "subjectief" of "willekeurig".
Robert Solso, hoofd van en professor bij Het Cognitive Laboratory van de Universiteit van Nevada, vindt het zeer merkwaardig dat kunstcritici dit niet weten:
"The shapes, colors, patterns and organization of forms are sensed and processed by your eye and brain in the same way as they are processed by everyone else's. To me, it is somewhere between surprising and ashtonishing that so few art scholars have taken heed of this fundamentally important aspect of seeing."
Over Nativistic Perception zegt Solso: "This first stage of the perception of art is largely independent of conscious control, and we are, in effect, enslaved by photons and physiology."
Bovendien is het publiek in staat om werkelijk goede "kunst" te onderscheiden van "waardeloze" kunst. Daarom worden werken van Rembrandt en Leonardo da Vinci zo gewaardeerd. Dit komt niet omdat kunstcritici hebben gezegd dat dit goede kunst is, maar omdat mensen dit direct zelf kunnen zien.
Als dit niet zo zou zijn, dan waren we allemaal afhankelijke van wat kunstcritici zouden zeggen en zou het ook geen zin hebben om goede composities te maken of om cursussen Compositie te volgen want het publiek zou het toch niet herkennen.
Nieuwe ontdekking in januari 2016
Ik vroeg me af, sinds de ontdekking van de DM, hoe kunstenaars toch in staat zijn om details zo precies op de bissectrices te plaatsen. Ten slotte zijn het kunstenaars, en geen wiskundigen of meetkundigen. Na 10 jaar onderzoek kwam ik plotseling op het idee dat kunstenaars dit helemaal niet doen! Ze plaatsen de details niet op de bissectrice, maar in evenwicht precies tussen de twee lijnen van een hoek van 90 graden. Het resultaat is dat de details op de bissectrice terecht komen. Het is nl. zeer goed mogelijk om onbewust, op het gevoel, de juiste afstand te schatten tot de twee lijnen van het kader. Omdat dit de meest evenwichtige positie is, die het meest opvalt, is het logisch dat dit zo gedaan wordt.
Verandert deze nieuwe ontdekking de theoretische onderbouwing of de praktische consequenties m.b.t. de Diagonaal Methode? Nee, in het geheel niet.
In tegendeel: de toepassing van de DM wordt hiermee volledig begrijpelijk en logisch. Alles valt op zijn plaats. Dit is wat de kunstenaar zou doen: zijn gevoel en intuïtie gebruiken, in plaats van een meetkundige constructie.
In feite was mijn allereerste ontdekking dat punten die ik volledig op het gevoel in een kader had getekend, op even grote afstand van twee kaderlijnen stonden. Indertijd probeerde ik een rationele, meetkundige onderbouwing te zoeken, en ik dacht dat de bissectrice het antwoord was. Niet dus. Dus hiermee is de cirkel rond en zijn we terug bij af: nl. bij gevoelsmatige positionering.
Conclusies
- we kunnen de verborgen interessen van kunstenaars ontdekken
- details op de Diagonalen zijn belangrijk inzake de inhoudelijke symboliek van een afbeelding
- alle posities op de vier Diagonalen zijn mogelijk voor het plaatsen van details.
- in landschappen en architectuurafbeeldingen zijn meestal geen inhoudelijk belangrijke details aanwezig en daarom zien we de DM daarin niet.
- de DM is het meest te zien in portretten, reportages en sociale fotografie
- de DM kan gebruikt worden om afbeeldingen achteraf bij te snijden
- soms liggen diagonale lijnen op afbeeldingen parallel aan de Diagonalen of op de bissectrices.
- in reclamefoto's liggen kleine zaken zoals sieraden of het centrum van horloges vaak op de DM
- details die de kunstenaar om subjectieve redenen belangrijk vond liggen meestal exact op een Diagonaal
- de DM is een combinatie van subjectieve plaatsing door de kunstenaar en "automatische" (visueel-objectieve) waarneming door het publiek
Voorbeelden
|
|
|
Poster "Alphaville" met Eddie Constatine I Want You poster Poster "Point Blank" met Lee Marvin
